Форма входа
Читем онлайн Антэк (на белорусском языке) - Болеслав Прус
Шрифт:
-
+
Интервал:
-
+
Закладка:
Сделать
I такi ж яе жаль узяў па дзiцяцi, што ледзь памагла знахарцы перанесцi мёртвую на тапчан. Потым упала сярод хаты на каленi i, таўкучы галавою ў ток, крычала:
- Ой, Гжэгожыха!.. Што ж вы нам нарабiлi!..
Знахарка была маркотная.
- Ат... Маўчалi б вы лепш. Можа, думаеце, што дзяўчо гэта ад гарачынi так пачырванела? Так гэта хвароба з яе вылезла, толькi што трохi захутка, дык i замарыла бедную. На ўсё божая воля.
У вёсцы нiхто не ведаў, ад чаго Разалiя памерла. От, памерла - i ўсё. Вiдаць, так ёй было наканавана. Цi ж адно дзiця за год у вёсцы памiрае, а ўсё роўна iх такое мноства!
На трэцi дзень Разалiю палажылi ў толькi што адгабляваную трунку з чорным крыжам, труну паставiлi на возе, на якiм возяць гной, i на двух валах павезлi за вёску, туды, дзе над аселымi магiламi нясуць сваю варту спарахнелыя крыжы i белакорыя бярозы. На няроўнай дарозе трунка трохi скрывiлася набок, i Антэк, што iшоў за возам, трымаючыся за мамiну спаднiцу, думаў:
"Вiдаць, Разальцы там дрэнна, калi яна так варочаецца на бакi!.."
Потым ксёндз пакрапiў труну святою вадой, чатыры дзецюкi спусцiлi яе на вяроўках у магiлу, завалiлi зямлёй - i па ўсiм.
Узгоркi, пакрытыя шумлiвым лесам, i тыя, што зараслi кустамi, - усе засталiся на сваiм месцы. Пастухi па-ранейшаму iгралi на жалейках у далiне, жыццё iшло ды iшло сваiм ладам, хоць у вёсцы i паменшала на адну дзяўчынку.
Тыдзень успамiналi яе, потым забылiся, закiнулi свежую магiлу, над якою ўздыхаў толькi вецер ды сакаталi конiкi.
А потым снег пайшоў i нават конiкаў распалохаў.
Зiмой сялянскiя дзецi хадзiлi ў школу. Мацi не чакала ад Антэка нiякай дапамогi ў гаспадарцы, хутчэй нашкодзiць яшчэ, i таму яна, параiўшыся з кумам Анджэем, вырашыла паслаць хлопца вучыцца.
- А ў школе мяне навучаць ветракi рабiць? - спытаўся Антэк.
- Ого, навучаць нават пiсаць у канцылярыi, абы табе хацелася!
Узяла ўдава сорак грошаў у вузельчыку, хлопца за руку i са страхам пайшла да настаўнiка. Зайшоўшы ў хату, застала яго за работай - латаў свой стары кажух. Нiзенька схiлiлася, аддала прынесеныя грошы i сказала:
- Кланяюся пану прафесару i ласкi вашай вяльможнай прашу, каб узялi майго свавольнiка ў навуку ды не шкадавалi на яго сваёй рукi, як родны бацька...
Вяльможны пан, у якога з падзёртых ботаў павылазiла салома, узяў Антэка за падбародак, паглядзеў яму ў вочы, палапаў яго.
- Прыгожы хлопец, - сказаў. - А што ты ўмееш?
- Яно i праўда, што прыгожы, - падхапiла мацi, - але ж нiчога, вiдаць, не ўмее.
- А што ж гэта вы за мацi - не ведаеце, што ён умее, чаго навучыўся? спытаўся настаўнiк.
- Адкуль жа мне ведаць, што ён умее? Я ж баба, не мой гэта клопат. А што да тое вучобы, то ведаю, што вучыўся ён, мой гэты Антэк, каровы пасвiць, дровы калоць, вады з калодзежа выцягнуць i больш, здаецца, нiчога.
Такiм чынам хлопец быў прыняты ў школу. А таму, што мацi было шкада тое саракоўкi, яна, каб трохi супакоiцца, сабрала перад хатай чалавек некалькi суседзяў i пачала раiцца, цi добра гэта, што Антэк будзе хадзiць вучыцца i што яна такi выдатак на яго зрабiла.
- Ха! - азваўся адзiн з гаспадароў. - Настаўнiку ж гмiна плацiць, дык, калi ўперцiся, можна яму i не даваць нiчога. Але ж ён напамiнае, а такiх, што асобна не плацяць, горш вучыць.
- А цi ж добры з яго прафесар?
- Ды так сабе. Калi гаворыш з iм, дык ён нiбы дурнаваты, але вучыць як след. Мой хлопец ходзiць да яго вось толькi трэцi год, а ўжо ўсю азбуку ведае - зверху ўнiз i знiзу ўверх.
- Ды што там значыць твая азбука, - азваўся другi гаспадар.
- Як гэта што, - сказаў першы. - Як быццам вы самi не чулi, што войт наш не раз ужо казаў: "Каб я хоць азбуку ведаў, дык з такое гмiны меў бы прыбытку больш за тысячу рублёў, як пiсар!"
Дзён праз некалькi пасля гэтага Антэк пайшоў першы раз у школу. Яна здалася яму прыгожай, як тая карчма, дзе стойка, а лаўкi былi ў ёй адна за адною, як у касцёле. Толькi што печка лопнула, i дзверы добра не зачынялiся, ад чаго было халаднавата. Твары ў дзяцей чырвоныя, а рукi - у рукавах. Настаўнiк хадзiў па класе ў кажусе i ў аўчыннай шапцы. А па кутках школы сядзеў белы мароз, вытрашчыўшы свае iскрыстыя вочы.
Антэка настаўнiк пасадзiў з тымi, хто яшчэ не ведае лiтар, i ўрок пачаўся.
Памятаючы матчын наказ, Антэк намерыўся вызначыцца як найлепш.
Настаўнiк узяў у акачанелыя рукi крэйду i на старой дошцы напiсаў нейкi знак.
- Глядзiце, дзецi! - пачаў ён. - Гэтую лiтару запомнiць лёгка, бо выглядае яна так, як быццам хтосьцi казачка танцуе, i чытаецца "а". Цiха вы там, аслы!.. Паўтарыце: а... а... а...
- А... а... а!.. - хорам загалёкалi дзецi першага аддзялення.
У iхнiм пiску асаблiва выдзяляўся Антэкаў голас, але настаўнiк пакуль што гэтага не заўважыў.
Хлопцу гэта не спадабалася, гонар яго закранула.
Настаўнiк напiсаў другi знак.
- Гэтую лiтару, - гаварыў ён, - запомнiць яшчэ лягчэй, бо яна нагадвае крэндзель. Вы бачылi крэндзель?
- Войтак бачыў, а мы дык, мусiць, не... - азваўся адзiн.
- Ну дык памятайце, што крэндзель падобны да гэтай лiтары, якая называецца "б". Паўтарыце: бэ! бэ!
Хор выгукнуў "бэ!", "бэ!", i тут ужо Антэк вызначыўся па-сапраўднаму. Згарнуў далонi трубкай i бэкнуў, як добры падцёлак.
У класе выбухнуў рогат, а настаўнiк ажно затросся са злосцi.
- Эгэ! - гукнуў ён на Антэка. - Вунь якi ты маладзец! Са школы робiш цялятнiк? Дайце яго сюды - пагрэцца!
Хлопец ажно аслупянеў ад здзiўлення, i пакуль ачомаўся, два найдужэйшыя хлопцы ўзялi яго пад пахi, выцягнулi на сярэдзiну класа i палажылi.
Антэк яшчэ ўсё не разумеў, што тут да чаго, але раптам адчуў, што яго лупцуюць з прыгаворам:
- А не равi, як цяля! А не равi, прыдурак!
Пусцiлi. Хлопец абтросся, як сабака, якога дасталi з халоднай вады, i пайшоў на месца.
Настаўнiк напiсаў трэцюю i чацвёртую лiтары, дзецi хорам называлi iх, а потым настаў экзамен.
Першы адказваў Антэк.
- Як называецца гэтая лiтара? - спытаўся настаўнiк.
- А! - адказаў хлопец.
- А гэтая другая?
Антэк маўчаў.
- Другая называецца "бэ". Паўтары, асёл.
Антэк маўчаў.
- Паўтары, асёл, бэ!
- Што я - дурны! - мармытнуў хлопец, добра памятаючы, што ў школе бэкаць не можна.
- Дык ты, абармот, яшчэ i ўпарты? Пагрэць яго!..
I зноў тыя самыя найдужэйшыя сябры падхапiлi яго, палажылi, а настаўнiк адмераў столькi ж дубцоў, але ўжо з iншым папярэджаннем:
- А не будзь упарты!.. А не будзь упарты!..
Хвiлiн праз пятнаццаць пачалася навука ў вышэйшым аддзеле, а нiжэйшы пайшоў на перапынак - у прафесараву кухню. Там адны, пад кiраўнiцтвам гаспадынi, чысцiлi бульбу, другiя насiлi ваду, iншыя кармiлi карову, i на гэтых занятках прайшоў час да абеду.
Калi Антэк вярнуўся дахаты, мацi спыталася:
- Ну што, вучыўся?
- Вучыўся.
- А папала?
- Ого, яшчэ як! Два разы.
- За навуку?
- Ды не, толькi пагрэцца.
- Бачыш, гэта яшчэ пачатак. А пасля ўжо табе пападзе i за навуку! пацешыла мацi.
Антэк сумна задумаўся:
"Што ж ты зробiш. Няхай сабе б'е, затое ж пакажа, як робяць ветракi".
З таго часу дзецi найнiжэйшага аддзела вывучалi чатыры першыя лiтары, а потым iшлi ў кухню i на двор, дапамагаць прафесаравай гаспадынi. Пра ветракi i гаворкi не было.
Неяк аднойчы паменшаў мароз, i на сэрцы ў настаўнiка таксама адлiжыла, ён захацеў растлумачыць сваiм найменшым выхаванцам карысць ад умення пiсаць.
- Глядзiце, дзецi, - сказаў ён, пiшучы на дошцы слова "дом", - што за мудрая рэч - пiсаць. Гэтыя тры значкi такiя маленькiя i так няшмат займаюць месца, а вось жа азначаюць - дом. Як толькi на гэтае слова паглядзiш, адразу бачыш увесь будынак, дзверы, вокны, сенi, хату, печ, лавы, абразы на сценах, карацей кажучы - бачыш увесь дом i ўсё, што ў тым доме.
Антэк працiраў вочы, выхiляўся, глядзеў на тое слова на дошцы, але той дом убачыць анiяк не мог. Нарэшце ён не вытрымаў - штурхануў свайго суседа i спытаўся:
- Бачыш ты тую хату, што пра яе прафесар кажуць?
- Не бачу, - адказаў сусед.
- Вiдаць, усё гэта лухта! - вырашыў Антэк.
Настаўнiк пачуў апошнюю фразу i спытаўся:
- Якая лухта? Што за лухта?
- А тое, што на дошцы дом. Там жа толькi трохi крэйды, а дома не вiдаць, наiўна адказаў Антэк.
Настаўнiк схапiў яго за вуха i вывалак на сярэдзiну класа.
- Пагрэць яго! - гукнуў, i зноў паўтарылася спрэс тая самая, добра ўжо вядомая хлопцу, цырымонiя.
Калi Антэк вярнуўся дахаты чырвоны, заплаканы i нiяк не мог знайсцi сабе месца, мацi зноў спыталася:
- Папала?
- А думаеце не? - перапытаў са стогнам хлопец.
- За навуку?
- Не за навуку, а толькi пагрэцца!
Мацi махнула рукой.
- Што ж, - сказала яна, падумаўшы, - трэба яшчэ пачакаць, то дадуць калi-небудзь i за навуку.
А потым, падкладаючы дроў на камiнку, мармытала сама сабе:
- Такая ўжо доля наша, удавы i сiраты. Дала б я прафесару паўрубля, а не саракоўку, дык ён майго хлопца адразу ўзяў бы. А так вось толькi забаўляецца з iм, дый годзе.
Антэк, чуючы гэта, думаў:
"Ну, ну, калi гэта ён так забаўляецца, дык што ж будзе, як вучыць пачне!"
На шчасце цi на бяду, страхоцце гэтае не збылося.
Аднойчы, месяцы са два пасля таго, як Антэк пачаў хадзiць у школу, да мацi яго прыйшоў настаўнiк i, павiтаўшыся, спытаўся:
На этой странице вы можете бесплатно читать книгу Антэк (на белорусском языке) - Болеслав Прус бесплатно.
Похожие на Антэк (на белорусском языке) - Болеслав Прус книги
- Эхо музыки - Болеслав Прус - Проза
- Драўляны Дзядок i кабета Iнсекта (на белорусском языке) - Ян Борщевский - Проза
- Тамтэй (на белорусском языке) - Мопассан Де - Проза
- Чорт (на белорусском языке) - Мопассан Де - Проза
- Каханне (на белорусском языке) - Мопассан Де - Проза
- Жыццё людзей (на белорусском языке) - Андрэ Моруа - Проза
- Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм - Проза
- Месячнае святло (на белорусском языке) - Мопассан Де - Проза
- Блiзкасць (на белорусском языке) - Жан Сартр - Проза
- Гiсторыя кахання (на белорусском языке) - Эрик Сигл - Проза
